keuzes rondom het levenseinde

Deze post is geschreven in onderdelen tussen 22 december 2023 en 23 januari 2024.

Waarschuwing: deze blog kan confronterend zijn om te lezen. Het gaat in detail over (keuzes rondom) de dood. (Natuurlijk wel met mijn gebruikelijke humor tussendoor.) Uiteindelijk zullen we allemaal een keer sterven, dus ik denk, dan kan je je maar beter alvast mentaal voorbereiden en leren oké te zijn met de dood, maar ik begrijp ook dat nog niet iedereen al op dat punt is. Ik heb wel wat leuke boeken over de dood om aan te raden. Nee? Niemand? Nou, we gaan verder. Welkom bij mijn spreekbeurt…

---

Niet lang nadat ik mijn aanmelding deed bij het Expertisecentrum Euthanasie, begon ik de eerste concrete uitvaartplannen op (digitaal) papier te zetten. Ik wist natuurlijk nog lang niet of ik groen licht zou krijgen, maar liever goed voorbereid dan later alles op een holletje moeten doen. Dood zou ik uiteindelijk toch wel gaan, sooner or later.

Langzaam ontstond er een lijstje met dingen die geregeld zouden moeten worden, de zogenaamde ‘to dood list’. De eerste vraag waar je dan aan begint is natuurlijk: begraven of cremeren? Gelukkig had ik daar jaren geleden al een beslissing over gemaakt. In deze post deel ik daar graag mijn afwegingen over, en meer.

begraven of cremeren?

Toen ik dertien was, overleed mijn broer Pieter Jan (16) aan botkanker. Dit was het eerste overlijden in mijn omgeving wat ik min of meer bewust heb meegemaakt, en als zijn zusje stond ik natuurlijk dicht bij hem, dus deze gebeurtenis heeft mij voor het eerst echt doen nadenken over de dood en de rituelen die daarbij horen.

Hij wilde graag gecremeerd worden. Ik weet niet meer precies of hij daar specifieke redenen voor had, maar in die tijd (2008) had ik zelf ook gecremeerd willen worden, gewoon omdat de meeste mensen in mijn omgeving daarvoor leken te kiezen en ik me er niet in verdiept had.

Als kind zag ik begraven, om een of andere reden, altijd als iets wat alleen voor gelovige en/of oudere mensen was, en ik vond het maar een eng idee, zo onder de grond langzaam opgegeten worden door wormen ofzo. Dat is trouwens een fabeltje, wormen krijgen liever geen dode mensen voorgeschoteld. Ook insecten zullen niet aan je knagen — al die beestjes leven vlak onder de oppervlakte, en overledenen worden altijd diep begraven. Je lichaam vergaat (heel langzaam) door micro-organismen, waaronder bacteriën, die al aanwezig zijn in je lijf. ✨leuke feitjes ✨

Anyway, inmiddels ben ik compleet van gedachten veranderd over begraven versus cremeren. Een aantal jaar geleden ontstond bij mij een intense interesse in duurzaamheid. Ik heb toen flink wat documentaires, artikelen en boeken over duurzaamheid verslonden en leerde onder andere hoe slecht crematie voor het milieu is. Daarna was de beslissing snel gemaakt. Begraven it is. Ik heb in mijn leven al genoeg de planeet vervuild (deels onbewust en onvermijdelijk), laat mijn dood dan alsjeblieft zo duurzaam mogelijk zijn.

Foto: Loop Biotech©

de kist

Nogmaals uit duurzaamheidsoverwegingen, heb ik gekozen voor de Loop Living Cocoon doodskist — een kist die iets weg heeft van een badkuip, maar get this: hij is gemaakt van hennep en schimmels! Nou ja, het schimmelnetwerk van paddenstoelen, mycelium. Dat klinkt misschien een beetje viezig, maar ik vind het ontzettend gaaf dat mensen zoiets kunnen maken en we daarmee hout (en dus onnodige bomenkap) kunnen besparen voor een kist die toch alleen maar de grond (of de oven) in gaat.

Met deze cocon zal je de bodem verrijken in plaats van vervuilen, en dat is precies wat ik zocht. De kist wordt in 45 dagen één met de natuur.

Op de website las ik dat het materiaal prettig en zacht aan zou voelen. Toen we de kist vooruit bestelden, kregen we een klein stukje van het materiaal thuisgestuurd om een idee te krijgen van hoe de kist eruit zou zien en zou voelen. Nou, het is dus net alsof je een plakje stevige brie aan het aaien bent. Ik heb al doorgegeven dat toastjes met Franse kaas waarschijnlijk geen smakelijke snacks zijn voor na de dienst.

✨ dagje uit ✨ 

Samen met mijn ouders en de uitvaartbegeleider (tevens een vriendin van mijn moeder) ben ik naar de begraafplaats gegaan waar ik graag begraven zou willen worden. Het is in de buurt van mijn ouders, zodat ze makkelijk ‘op bezoek kunnen’ wanneer ze dat willen.

Het hoofddoel van dit ‘dagje uit’ was om te beslissen of ik op een natuurbegraafplaats wilde komen te liggen, of op de normale begraafplaats. Gelukkig kon ik toen nog reizen en was het dus mogelijk voor mij om er zelf bij te zijn.

de natuurbegraafplaats

De natuurbegraafplaats was natuurlijk en sfeervol. Het voelde meer als een bos dan als een begraafplaats. Er was een mooi verhoogd pad — goed rolstoeltoegankelijk, dat vind ik ook erg belangrijk. Langs het pad, en in de verte in het bos, zag je regelmatig kleine bruine markers die mooi opgingen in de omgeving. De graven zijn geen rechthoekige afgebakende stukken — het enige wat je ervan ziet zijn de markers.

Ik vond het heel mooi, maar wilde graag nog een stukje van de normale begraafplaats zien, want ik kon nog geen beslissing maken.

de normale begraafplaats

We hebben maar een klein stukje van de normale begraafplaats gezien omdat we al aardig lang hebben rondgelopen (en gerold) op de natuurbegraafplaats. 

Tja, het is een begraafplaats, wat kan je ervan zeggen? Het is wel in een bosrijk gebied en had een fijne, rustige sfeer. Je zal op een reguliere begraafplaats natuurlijk allerlei verschillende graven en grafstenen zien, en hoewel er foeilelijke tussen zitten, vind ik het idee van een uniek graf voor elk uniek persoon ook wel iets moois hebben.

Het was hier dat ik een graf zag dat ik zo mooi vond, je had spontaan een gat kunnen graven en ik was er alvast bij gaan liggen. De grafsteen was een natuurlijke kei, echt eentje die je gewoon midden in de ongerepte natuur tegen zou kunnen komen. Op de kei waren donkere metalen letters aangebracht met de informatie van de overledene. Ze waren precies subtiel genoeg dat ze niet heel erg opvielen, maar nog wel leesbaar waren. De rest van het graf was gewoon… natuur. Er was geen rechthoekige afbakening en dat vond ik juist mooi. Het was gewoon de grond zoals het in de rest van het bos was, begroeid met een zacht laagje mos, zoals ook in mijn kist ligt.

Het was heel natuurlijk, precies zoals ik het zou willen. En onderhoudsarm, dat vind ik ook heel belangrijk. Ik heb dan wel gekozen voor begraven maar ik wil niet dat mijn nabestaanden mijn graf zullen zien als een last, iets waar ze per se langs moeten omdat ze zich anders schuldig zouden voelen. Ze mogen komen om even bij te kletsen als ze daar behoefte aan hebben, maar niks moet.

Foto: Loop Biotech©

beslissing

Toen we weer de auto in stapten, wist ik eigenlijk nog steeds niet wat ik wilde. Daar was ik wat onrustig over — ik had verwacht dat zodra ik het allemaal gezien had, ik meteen zou weten wat ik wilde. Maar gelukkig had ik nog genoeg tijd om erover na te denken.
Enige tijd later heb ik besloten dat ik toch voor de normale begraafplaats kies, en daar heb ik een specifieke reden voor.

Op de natuurbegraafplaats lig je voor eeuwig, je graf wordt nooit geruimd. Dat zal de mensen die daarvoor kiezen vast rust geven, maar mij niet. Ik heb met mijn beslissingen rondom mijn overlijden veel nagedacht over de wereld na mij. Ik wil júist dat mijn graf geruimd zal worden na een bepaalde tijd, om ruimte te maken voor een ander. (Ik heb geen specifieke mensen in mijn hoofd. 😉)

Vanaf het moment dat mijn lichaam is vergaan, mag het van mij al geruimd worden. Als mijn ouders of vrienden het nog wat langer willen aanhouden, vind ik dat ook prima (wel betalen dan, pannenkoek). Maar wanneer niemand meer op bezoek komt en het alleen maar een kostenpost is, mogen ze het zeker loslaten.

De begraafplaats waar we zijn gaan kijken, is het uiteindelijk niet geworden. Er is een andere begraafplaats in de buurt waar we al bekend mee zijn, omdat mijn opa en oma daar begraven liggen. Dat is eigenlijk veel praktischer en heeft een grotere aula.
Mijn ouders zijn samen met de uitvaartbegeleider ook bij deze begraafplaats langs geweest (ik kan helaas niet meer het huis uit) en hebben al een mooi plekje uitgekozen vlakbij mijn opa en oma.
Omdat ik er niet bij kon zijn hebben mijn ouders foto’s en filmpjes opgestuurd van het uitgekozen plekje, mijn toekomstige tiny house. (Is die droom toch nog een beetje uitgekomen.) Gek genoeg was het zien van die beelden helemaal niet confronterend maar juist fijn.

graf ruimen

Morbide feitje: Wist je dat wanneer een graf geruimd wordt, de botten er waarschijnlijk nog in zullen liggen? Het kan wel twintig tot honderden jaren duren voordat botten compleet vergaan zijn, afhankelijk van de grond waar het lichaam in begraven is en nog een aantal andere factoren.

Wanneer een lichaam gecremeerd is, blijven er ook botten over. Die worden fijngemalen in een soort, tja, je kan het een ‘bottenblender’ noemen. Wat overblijft is wat wij het as noemen, maar eigenlijk zijn dat dus grotendeels vermalen botten. Ik vertel dit weleens als ‘fun fact’ aan mensen. Ik ben heel gezellig op feestjes.

Goed, wanneer mijn graf dus ooit geruimd zal worden, moeten die botten ergens heen. De botten zullen dan worden fijngemalen tot as, wat eventueel nog naar een van mijn nabestaanden kan als zij daar behoefte aan hebben, en anders wordt het volgens mij uitgestrooid.

Dus… dat is zo’n beetje wat ik zou antwoorden op de vraag “wat zijn je toekomstplannen?”

---

Zo, nu heb ik je een beetje meegenomen in (een klein deel van) wat er nu allemaal geregeld moet worden en hoe ik daarover nadenk. Zie dit vooral als een suggestie om er eens over na te denken voor jezelf. Welke keuzes zou jij maken rondom je overlijden, en waarom? Het maakt niet uit of dat binnenkort is of over tientallen jaren, we zullen allemaal een keer gaan.
Het zal je nabestaanden veel gedoe en zorgen schelen als je jouw wensen opgeschreven hebt, en ze ook weten waar ze dit kunnen vinden. Dit kan gaan over wat jouw grens is voor een menswaardig leven (wilsverklaring, behandelverbod, niet-reanimeren verklaring), wat je wilt dat er met je lichaam gebeurt na overlijden, en zelfs dingen als welke muziek je mooi zou vinden op je uitvaart. Ga dit eens in de zoveel tijd na, en bedenk of je eerder gemaakte beslissingen nog goed voelen.

Liefs, Lauren